Σφυροδρέπανο: Από τον Μιστριώτη στο Λένιν

 

Την περασμένη πέμπτη συμπληρώθηκαν εβδομήντα χρόνια από το θάνατο του κομμουνιστή δασκάλου δημήτρη γληνού. Ως ελάχιστο φόρο τιμής η κε του μπλοκ θα επιχειρήσει να δώσει αναδρομικά μια μικρή ανταπόκριση από την εκδήλωση που διοργάνωσε στις αρχές του μήνα προς τιμήν του ο χανιώτικος σύλλογος «οι φίλοι των γραμμάτων». Η ανταπόκριση αυτή θα μπορούσε να είναι καλύτερη και πληρέστερη, αν ήταν πιο νωπές οι μνήμες μου και δεν είχε μεσολαβήσει τόσο μεγάλο διάστημα για την αποκρυπτογράφηση των πρόχειρων στενογραφημένων σημειώσεων που κράτησα. Πιστεύω όμως πως έχει μια αξία να μεταφερθούν, έστω και σε αυτή τη μορφή.

 

Η εκδήλωση φιλοξενήθηκε στην αίθουσα του τεε, όπου δέσποζε ένα πανό με μια σπουδαία φράση του γληνού, την οποία ακολούθησε ως αρχή κι ανέδειξε με το προσωπικό του παράδειγμα: ο μόνος τρόπος για να ζήσει και να πεθάνει κανείς σαν άνθρωπος, είναι να ζήσει και να πεθάνει για ένα ιδανικό. Η οποία θυμίζει κάπως και τους γνωστούς στίχους του λειβαδίτη από το ποίημα «αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος…»

 

Το πρόγραμμα ξεκίνησε με την προβολή ενός ντοκιμαντέρ για τη ζωή και το έργο του γληνού, στη δημιουργία του οποίου συνέβαλαν κάποιοι φοιτητές του πολυτεχνείου κρήτης. Ο συντονιστής της εκδήλωσης ζήτησε εξαρχής την επιείκειά μας για τυχόν αδυναμίες αυτής της ερασιτεχνικής δουλειάς, λέγοντας πως «κανείς μας δε δουλεύει στην ερτ». Αφενός όμως κανείς δε δουλεύει πλέον στη ερτ, εκ των πραγμάτων (άλλο αν η δτ συνεχίζει τις χειρότερες παραδόσεις της, προβάλλοντος πχ προχτές τα μεσάνυχτα τις γνωστές αστικές μυθοπλασίες για το λιμό στην ουκρανία). Αφετέρου το ντοκιμαντέρ ήταν πολύ καλό, τόσο στις τεχνικές του προδιαγραφές, όσο και στο περιεχόμενο, δίνοντας χρήσιμα στοιχεία και πληροφοριακό υλικό για την εξέλιξη της σκέψης του γληνού.

 

Παρακολουθούσε δηλ τη διαδρομή του από το μιστριώτη στο λένιν, όπως την είχε χαρακτηρίσει και ο ίδιος σε ένα δικό του άρθρο. Από τη συντηρητική αρχικά στάση του ως φοιτητής στα ευαγγελικά, στην παραμονή του στη γερμανία, όπου ήρθε σε επαφή με το γεώργιο σκληρό και τις μαρξιστικές ιδέες. Και από τη θητεία του σε διάφορες υψηλόβαθμες θέσεις του κρατικού μηχανισμού –ακόμα και στο «κράτος της θεσσαλονίκης» στο αποκορύφωμα του διχασμού- (παιδαγωγείο, γγ υπουργείου παιδείας, ακαδημία, πανεπιστήμιο θεσσαλονίκης), όπου τρεις φορές διακόπηκε και αναιρέθηκε το μεταρρυθμιστικό του έργο, στην οδυνηρή (για τον ίδιο το γληνό) διαπίστωση πως η αστική τάξη στην καλύτερη δεν ενδιαφέρεται και στην χειρότερη καταπολεμά την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, που πρέπει να συνδυαστεί με ριζικές κοινωνικές αλλαγές.

 

Και από εκεί στην ίδρυση του εκπαιδευτικού ομίλου και τη μετέπειτα διάσταση με το δελμούζο, τον αστικό δημοτικισμό και τη λογική της μη ανάμιξης στην πολιτική, που οδήγησε τελικά στη διάσπασή του. Για να ακολουθήσει το ταξίδι του γληνού στη σοβιετική ένωση, η προσέγγισή του με το κόμμα κι η εκλογή του ως βουλευτή του παλλαϊκού μετώπου, ο κομβικός ρόλος του στις επαφές με τους φιλελεύθερους για την υπογραφή του συμφώνου σοφούλη-σκλάβαινα, η ένταξή του στο κουκουέ, η περιπλάνηση στα ξερονήσια της εξορίας, η ανάδειξή του στο πολιτικό γραφείο του κόμματος και η σκέψη να ηγηθεί της πεεα, της πολιτικής επιτροπής του βουνού, που έμεινε τελικά στα χαρτιά, καθώς την πρόλαβε ο θάνατος, μετά από μια ηπατική κρίση και την επιπλοκή κατά την εγχείριση στην οποία υποβλήθηκε, στην κατεχόμενη αθήνα. Ελπίζω ο σύλλογος να ανεβάσει σύντομα στη σελίδα του το βίντεο αυτό –αν δεν το έχει κάνει ήδη δηλ στο ενδιάμεσο κι έχει απλώς διαφύγει της προσοχής μου.

 

Στο ντοκιμαντέρ δόθηκαν αρκετά στοιχεία που επικαλύπτονταν με τις σύντομες παρεμβάσεις που προηγήθηκαν της κύριας εισηγητικής ομιλίας. Και που καταπιάστηκαν μεταξύ άλλων με το γλωσσικό ζήτημα, που ο γληνός το αντιμετώπιζε ως εθνική υπόθεση· με τα φυλλάδια του περιοδικού «αναγέννηση» (όχι των μαοϊκών), που κυκλοφόρησαν απ’ το 25’ ως το 28’ και συσπείρωσαν τα πρωτοπόρα στοιχεία του εκπαιδευτικού ομίλου, φιλοξενώντας κορυφαίους συνεργάτες (βάρναλης, κορδάτος, καζαντζάκης) και φιλοσοφικές επιστημονικές μελέτες, με σκοπό την ευρύτερη καλλιέργεια των εκπαιδευτικών –αν και συνάντησαν την ανοιχτή εχθρότητα του επίσημου κράτους και των εκπαιδευτικών αρχών· την τριλογία του πολέμου, που συνέγραψε στην εξορία του στη σαντορίνη, όπου έπιανε μία προς μία τις διάφορες ερμηνείες του πολέμου κι αντιμετώπιζε το φασισμό ως γέννημα-θρέμμα του καπιταλισμού, με εκλαϊκευτική γλώσσα, μακριά απ’ το ναρκισσισμό και τον αυτοαναφορικό λόγο των διανοούμενων της εποχής του· και την πορεία του από το μιστριώτη στο λένιν, από το βερμπαλισμό στο ματεριαλισμό, από μια έτοιμη λαμπρή σταδιοδρομία στην αγωνιστική συνειδητοποίηση και το δρόμο της εξορίας.