Κατοχή – Απελευθέρωση – «Ανασυγκρότηση»:

μια ιστορική προσέγγιση
Κυριακή, 23 Μαρτίου 2014 στα Χανιά

Εισαγωγική ομιλία της Ντιάνας Μπέκερ

και συντονισμός της συζήτησης

 

Καλησπέρα σε όλους και όλες που μας τιμάτε με την παρουσία σας στη σημερινή εκδήλωση με θέμα την ιστορική προσέγγιση στην Κατοχή, Απελευθέρωση και τη λεγόμενη Ανασυγκρότηση.

 

Είναι γνωστό πως αυτή η ενδιαφέρουσα -κατά τη γνώμη μας- επιστημονική συζήτηση διεξάγεται με αφορμή τη σπουδαία φωτογραφική έκθεση της Βούλας Παπαϊωάννου, η οποία γίνεται με τη συνεργασία του Μουσείου Μπενάκη και συνεχίζεται με μεγάλη προσέλευση και συγκινητική ανταπόκριση από το φιλότεχνο κοινό της πόλης των Χανίων.

 

Τη σημερινή εκδήλωση – συζήτηση συν-διοργανώνουν ο πολιτιστικός σύλλογος: "ΟΙ ΦΙΛΟΙ ΤΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ", η καθημερινή εφημερίδα: "ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ" και ο Φιλολογικός Σύλλογος: "Ο ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ" με ομιλητές:

 

• τον κ. Γιώργο Μαργαρίτη, καθηγητή Σύγχρονης Ιστορίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
• τον κ. Γιάννη Σκαλιδάκη, Ιστορικό στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και
• τον κ. Βασίλη Μανουσάκη, υποψήφιο διδάκτορα Ιστορίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Καλούμε πρώτον στο βήμα έναν από τους συν-διοργανωτές της έκθεσης φωτογραφίας, τον Πρόεδρο του Φιλολογικού Συλλόγου: “Ο ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ”, τον κ. Αντώνη Πετρουλάκη να απευθύνει ένα σύντομο χαιρετισμό.

κ. Πετρουλάκη, ο λόγος σε σας...

 

Ευχαριστούμε τον Πρόεδρο του Χρυσόστομου, που ανεπιφύλακτα και από την πρώτη στιγμή συμφώνησε στη διεξαγωγή αυτής της έκθεσης και είναι ένας από τους συν-διοργανωτές της.

 

Εκ μέρους του Πολιτιστικού Συλλόγου: “ΟΙ ΦΙΛΟΙ ΤΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ”, εγώ, η Ντιάνα Μπέκερ, μέλος του Συλλόγου και συντονίστρια της αποψινής εκδήλωσης, θα ήθελα στη σύντομη παρέμβασή μου να σας ενημερώσω για τις δραστηριότητες του Συλλόγου μας. Επιπρόσθετα θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας κάποιες σκέψεις για τις φωτογραφίες της Βούλας Παπαϊωάννου και τον σκοπό της εκδήλωσής μας αυτής.

 

Καταρχάς ο πολιτιστικός σύλλογος: «ΟΙ ΦΙΛΟΙ ΤΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ» ιδρύθηκε το 2011 στα Χανιά. Όσοι συμμετέχουμε σ’ αυτήν την προσπάθεια θέλουμε να φέρουμε σε επαφή τους εργαζόμενους και τη νεολαία της πόλης με τους θησαυρούς της προοδευτικής δημιουργίας, συγκροτώντας μια ελκυστική πολιτιστική πρόταση για την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου σε αντίθεση με τη χυδαία εμπορευματοποίηση των πάντων και τον πολιτιστικό ολοκληρωτισμό του κεφαλαίου. Απώτερος σκοπός μας είναι το να προβάλλουμε το έργο νέων καλλιτεχνών και επιστημόνων που έχουν επιλέξει να βάλλουν το δικό τους λιθαράκι στον πολιτισμό των «απόκληρων αυτής της κοινωνίας», στους οποίους βέβαια ανήκει το μέλλον. Ανομολόγητη, τέλος, είναι η επιθυμία μας να γίνει αυτή η σπίθα που ανάψαμε πριν τρία χρόνια στα Χανιά παράδειγμα πολιτιστικής παρέμβασης και σε άλλες πόλεις.

 

Όσον αφορά στην ίδια τη φωτογραφική έκθεση που ήδη την έχουν επισκεφτεί εκατοντάδες συμπολίτες μας, όλοι -είναι αλήθεια- θέλουμε να δούμε πραγματικά τι είναι αυτό που μας πονάει σ’ αυτές τις φωτογραφίες που τη συνθέτουν, ακόμα κι αν έχουν περάσει σχεδόν 70 χρόνια από τότε που τραβήχτηκαν. Η δύναμη τους και η αλήθεια τους μας κάνει ν’ αναγνωρίζουμε το πρόσωπό μας στις εκφράσεις και στις στάσεις των προσώπων που απεικονίζουν. Και ο πόνος τους μας κάνει πιο ευαίσθητους στην αλήθεια που φέρουν.

 

Ο πόνος τους μας κάνει, επίσης, πιο παρατηρητικούς. Αυτό, όμως, οφείλεται και στην ίδια τη φωτογράφο: Η Βούλα Παπαϊωάννου αποφεύγει την έξαψη των παθών και τα κοντινά πλάνα. Επιτρέπει στον θεατή, σε όλους εμάς, μια πιο νηφάλια, πιο στοχαστική προσέγγιση στο εικονιζόμενο θέμα. Δεν επιλέγει τον μελοδραματικό τόνο ακόμα κι όταν αποτυπώνει με τον φακό της την φρικτή εμπειρία των σωμάτων και των ψυχών που τα χτύπησε αλύπητα η πείνα τον βαρύ χειμώνα της κατοχής του 1941 – 1942.

 

Αν παρατηρήσει κανείς προσεκτικά τα μάτια όλων αυτών των αποσκελετωμένων προσώπων, θα διαπιστώσει πως μέσα τους δεν φεγγίζει μόνο ή κυρίως η στέρηση, η απόγνωση και η απελπισία, μα πάνω απ’ όλα η θέληση για ζωή που αναζητά διεξόδους για να συνεχιστεί ακόμα και στις πιο τραγικές συνθήκες, εθνικές, κοινωνικές και προσωπικές.

 

Συνεπώς η σπουδαία αυτή φωτογράφος επιδιώκει να ενθαρρύνει το κοινό της, όλους εμάς δηλαδή, να βρεθούμε σε μια κατάσταση όπου η όρασή μας θα εξανθρωπίζεται φτερουγισμένη από την ελπίδα μιας καλύτερης ζωής, όπου τον πόνο του πεινασμένου και φοβισμένου βλέμματος θα τον διαδεχθεί η χαρά και τα γέλια στα παιχνίδια των μικρών παιδιών. Ο άνθρωπος για τη Βούλα Παπαϊωάννου μπορεί να αντέξει την αλήθεια –τελικά- της ίδιας του της ζωής, υπερβαίνοντας τον πόνο της ιστορικής στιγμής, για να οικοδομήσει παρά τις αντιξοότητες ένα καλύτερο μέλλον.

 

Είναι σαν η Βούλα Παπαϊωάννου -κάδρο το κάδρο- να μας λέει πως κατά τη γνώμη της ο άνθρωπος δεν μπορεί ν’ αρνηθεί ούτε να εξαλείψει τον πόνο που θα τον συντροφέψει στην πορεία της ζωής του. Καλύτερα να μην εξαπατά τον εαυτό του.

 

Καθήκον της τέχνης δεν είναι η συγκάλυψη του πόνου, μα η στόχευση να τον συλλάβει μέσα στη πραγματική του διάσταση, να τον κάνει ιστορικά και κοινωνικά αισθητό, για να μπορέσει να τον αντιληφθεί, να τον νιώσει, να τον υπερβεί εντέλει.

 

Όταν ο θεατής αυτών των φωτογραφιών παρατηρώντας προσεκτικά το κάθε πλάνο φτάσει στο σημείο να βυθιστεί μέσα σ’ ένα τέτοιο φωτεινό και πικρό στη γεύση συναίσθημα, όπου το Μηδέν της ατομικής συντριβής συμφιλιώνεται με το Άπειρο της ανθρώπινης αξίας και τα δυο μαζί αποτυπώνονται στο πρόσωπό του κάθε απλού, καθημερινού ανθρώπου, που παλεύει να επιβιώσει με αξιοπρέπεια μέσα στις πιο αντίξοες συνθήκες της κτηνωδίας των κατακτητών, τότε είναι η στιγμή που θα εκμυστηρευτεί στον εαυτό του στον εαυτό του πως απλά του ανοίχτηκαν τα μάτια.

 

Γιατί ετούτοι οι άνθρωποι που έζησαν στην πιο μαύρη αλλά και πιο ελπιδοφόρα εποχή της νεώτερης Ελληνικής Ιστορίας δεν θα ήταν σε θέση να βεβαιώσουν καλύτερα από οποιονδήποτε άλλον ότι η δύναμή μας εκτείνεται πολύ πιο πέρα και από την δυστυχία μας και πως ο άνθρωπος παρότι εξαπατημένος είναι πάλι σε θέση να ορθωθεί, παρότι πλανεμένος αξιώνεται να ζήσει χωρίς πλάνη. Η αξιοπρέπεια του δεν του επιτρέπει να παραιτηθεί μέσα στη σκοτεινιά του κόσμου ούτε να παύσει να αναζητά το Δίκαιο, το Ωραίο και το Αληθινό.

 

Αυτή η διαπίστωση μας οδηγεί βαθύτερα στην αλήθεια των πραγμάτων: βλέποντας το φωτογραφικό έργο της Βούλας Παπαϊωάννου φωτίζεται ο νους μας και μιλάμε με διαύγεια, όχι γιατί έχουμε αντιληφθεί κάτι ή κάποιο γεγονός από το εξωτερικό μας μόνο περιβάλλον, αλλά γιατί αντιλαμβανόμαστε αυτό που ακόμα δεν μπορούμε να δούμε, αυτό που είναι πηγή, τροφοδότης και στόχος της διαρκούς κίνησης του κόσμου, τη θέληση για ζωή. Αυτός οφείλει να είναι και ο προορισμός της τέχνης. Να μας ανοίγει μ’ αυτή την έννοια τα μάτια.

 

Εκτός, όμως, από την τέχνη και τον αναντικατάστατο ρόλο της στην αποτύπωση της αλήθειας που φέρει μέσα της η ιστορική και κοινωνική πραγματικότητα, υπάρχουν και οι επιστήμες, και ανάμεσα τους μία από τις πιο εκλεκτές, η ιστορική επιστήμη, που μπορεί να μας βοηθήσει να ερμηνεύσουμε λογικά αυτό που τα μάτια μας κατανοούν και δεν μπορούν ρητά να εκφράσουν, το έπος και την τραγωδία δηλαδή αυτής της κρίσιμης για την Ελλάδα δεκαετίας.

• Δίνουμε αμέσως το λόγο στον καθηγητή Σύγχρονης Ιστορίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, κ. Γιώργο Μαργαρίτη.

 

• Το λόγο έχει ο κ. Γιάννης Σκαλιδάκης, Ιστορικός στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, για να αναπτύξει κι αυτός την εισήγησή του.

 

• Τρίτος και τελευταίος ομιλητής είναι ο κ. Βασίλης Μανουσάκης, υποψήφιος διδάκτορας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. κ. Μανουσάκη, ο λόγος σε σας