Οι Φίλοι των Γραμμάτων και των Τεχνών
Χανιά, Κρήτη
Οι μαθητές γράφουν
για την έκθεση του Κώστα Μπαλάφα:
«Το Αντάρτικο στην Ήπειρο (1941-1944)»
3ο Γενικό Λύκειο Χανίων
Εδώ υπάρχει ένας λαός τρανταχτός
Σε πείσμα όσων παρασιωπούν τους αγώνες του λαού μας κατά τους χρόνους της Αντίστασης εναντίον των Ιταλών και Γερμανών Ναζιφασιστών, διοργανώθηκε στην πόλη μας τον μήνα Μάρτιο η -ιστορικά και καλλιτεχνικά- άρτια έκθεση του σπουδαίου ανθρωπιστή φωτογράφου Κώστα Μπαλάφα: «Το Αντάρτικο στην Ήπειρο (1941-1944)» που την επισκέφτηκαν πάνω από 3.000 Χανιώτες! Ανάμεσα τους υπήρχαν περισσότεροι από 800-1.000 μαθητές σχολείων κυρίως της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης.
Ως εκπαιδευτικός που εργάζομαι στο 3ο Γενικό Λύκειο Χανίων συνόδευσα στην πύλη Sabbionara μερικά τμήματα του σχολείου μου και τα ξενάγησα στην έκθεση. Το συμπέρασμά μου είναι πως αυτές οι διδακτικές επισκέψεις που αφορούσαν τη σύγχρονη νέα ελληνική ιστορία άξιζαν τον κόπο να γίνουν, γιατί πέρα από την επαφή των μαθητών με μια ολόκληρη εποχή που ουσιαστικά δε διδάσκεται στη Μέση Εκπαίδευση και γι” αυτό τους είναι σε γενικές γραμμές άγνωστη, αρκετές φωτογραφίες του Κώστα Μπαλάφα επέδρασαν συναισθηματικά στην ευαίσθητη, νεανική ψυχή, την τόσο πλούσια σε επιθυμίες και όνειρα, την «ψυχόπιασαν» δηλαδή, την συγκίνησαν πραγματικά με έναν βαθύ και ουσιαστικό τρόπο.
Καρπός αυτής της δραστηριότητας είναι τα παρακάτω σημειώματα με τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις εντυπώσεις των μαθητών από την έκθεση. Υπάρχουν και πολλά ακόμα σημειώματα, εξίσου αξιόλογα, που ο χώρος του φιλόξενου «Παιδότοπου» δεν τα χωρεί. Διαβάζοντάς, ωστόσο, κι αυτά τα λίγα εγώ αφενός ως δάσκαλος συνειδητοποιώ με δέος πόσο κρίσιμο είναι το λειτούργημα που επιτελούμε και αφετέρου ως πολίτης προσβλέπω σ” ένα καλύτερο μέλλον. Είμαι βέβαιος πως πολλά από αυτά τα παιδιά θα μας ξεπεράσουν μεγαλώνοντας αμέσως και ολοκληρωτικά…
Δημήτρης Δαμασκηνός, εκπαιδευτικός Δ.Ε. – ιστορικός
Σημείωση: Όχι! Δεν έχω τίποτα να προσθέσω σ” όλα όσα ο κινήσας, ως πρόεδρος του ιδιαίτερα δραστήριου Συλλόγου: «ΟΙ ΦΙΛΟΙ ΤΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΤΕΧΝΩΝ» τα νήματα για τη δφιοργάνωση της περί ης ο λόγος Έκθεσης στην πόλη μας, φίλος Δημήτρης Δαμασκηνός, γράφει παραπάνω στη θέση του δικού μου σημειώματος. Πόσο χαίρομαι που δεν αποπαίδισε ο κλάδος των Ωραίων Δασκάλων, που επιμένουν να σηκώνουν την υπόθεση της λαϊκής μας παιδείας στους ώμους των! Σας χαιρετώ με αγάπη όλους!
Βαγγέλης Θ. Κακατσάκης, δάσκαλος
Εμένα μου άρεσε εξαιρετικά το βίντεο∙ ήταν απίστευτα συγκινητικό καθώς ο ίδιος ο Κ. Μπαλάφας μας διηγήθηκε την ιστορία που κρύβεται πίσω από κάθε φωτογραφία. (Λ. Γ., Α3)
Αυτό που μου κίνησε την περιέργεια σ’ αυτή την έκθεση φωτογραφίας δεν ήταν κάποια συγκεκριμένη εικόνα. Ήταν ο τρόπος με τον οποίο ήταν παρμένες οι φωτογραφίες. Ήταν τόσο ζωντανές, τόσο παραστατικές και καλοτραβηγμένες που νόμιζες πως οι άνθρωποι σου μιλούσαν. Οι εικόνες σου μιλούσαν. Μια ολόκληρη χρονική περίοδος εξελισσόταν μπροστά στα μάτια σου. Οι εικόνες έβγαζαν τα συναισθήματα εκείνων που απεικονίζονταν σ” αυτές. Ήταν λες κι εκτός από τι μορφές τους, ο καλλιτέχνης να είχε καταφέρει να παγιδεύσει και τα συναισθήματά τους. Ήταν πραγματικά μια έκθεση, την οποία ευχαρίστως θα επισκεπτόμουν ξανά. Πιστεύω πως ήταν ένα πολύ καλό μάθημα. (Μ. Γ., Α3)
Η συγκεκριμένη έκθεση μου κίνησε πολύ το ενδιαφέρον, ο φωτογράφος έχει κάνει εξαιρετική δουλειά. Η συγκίνηση μου ήταν απερίγραπτη, καθώς είδα μια φωτογραφία, όπου οι άνθρωποι γλεντάνε σε μια μεγάλη πλατεία των Ιωαννίνων, όταν επιτέλους οι Γερμανοί υποχωρούν και φεύγουν από την Ήπειρο. Η λαχτάρα τότε του λαού για ελευθερία είναι άξια θαυμασμού και μου προκάλεσε βαθιά συγκίνηση. (Εμ. Γ., Α3)
Η έκθεση φωτογραφίας του Κώστα Μπαλάφα για μένα προσωπικά ήταν ένα πραγματικό μάθημα ζωής. Στις φωτογραφίες του είδαμε τις κακουχίες που περνούσαν οι άνθρωποι τότε μα και την αγάπη, τη συμπόνια και την αλληλεγγύη για τον συνάνθρωπο. (Γ. Γ., Α3)
Η έκθεση του Κ. Μπαλάφα είναι μια αξιοθαύμαστη έκθεση που με γέμισε συναισθηματικά λόγω του ότι είχε φωτογραφίες από το αντάρτικο. Η φωτογραφία που με συγκίνησε περισσότερο απ” όλες είναι αυτή που βρίσκεται ο συμπολεμιστής του Κ. Μπαλάφα νεκρός στο οπλοπολυβόλο. Γενικά όλη η έκθεση με συγκίνησε και μου άρεσε πάρα πολύ. (Δ. Κ., Α4)
Θαυμασμός, συγκίνηση, ευγνωμοσύνη για όσους αντιστάθηκαν και έδωσαν τη ζωή τους για την πατρίδα, υπερασπίζοντας τις αξίες τους, για έναν καλύτερο και δικαιότερο κόσμο. Η έκθεση μας δίδαξε πολλά, κυρίως όμως ν” αγωνιζόμαστε και να μην τα παρατάμε. (Μ. Κ., Α4)
Ο Κώστας Μπαλάφας ήταν πολύ σπουδαίος σ΄αυτό που έκανε. Έβγαζε φωτογραφίες στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και κατέγραφε μ” αυτόν τον τρόπο τα γεγονότα και την αγωνία του κάθε ανθρώπου εκείνες τις δύσκολες ώρες. Μια φωτογραφία του που μου έκανε πραγματική εντύπωση ήταν όταν οι Γερμανοί είχαν κρεμάσει δύο Έλληνες στη λίμνη των Ιωαννίνων και αφού τους είχαν σκοτώσει και τους είχαν αφήσει εκεί κρεμασμένους να τους βλέπει ο κόσμος, ο Κ. Μπαλάφας πέρασε από εκεί, είδε τον χώρο και μετά από λίγη ώρα επέστρεψε στο σημείο με τη φωτογραφική του μηχανή κρυμμένη μέσα σε μια σακούλα του μανάβη κάτω από αρκετά κρεμμύδια και με κίνδυνο της ζωής του έβγαλε τους κρεμασμένους φωτογραφία και τώρα εμείς μπορούμε να βλέπουμε τί γινόταν στην Κατοχή. (Γ. Κ., Α4)
Η έκθεση φωτογραφίας του Κ. Μπαλάφα την oποία επισκεφθήκαμε με το σχολείο μας ήταν πολύ ενδιαφέρουσα, καθώς οι φωτογραφίες προκαλούσαν πολλά συναισθήματα με τον ρεαλισμό τους. Μια από τις εικόνες που μου άρεσε περισσότερο ήταν αυτή που απεικόνιζε έναν γκρεμισμένο τοίχο που πάνω του είχε γραφεί το σύνθημα: «Αλτ, τί έκανες πατριώτη σήμερα για τον αγώνα;», γιατί εκφράζει κατά τη γνώμη μου την προσήλωση σε μια συλλογικότητα καθώς και επιμονή και αποφασιστικότητα. (Γ. Λ., Α4)
Συνήθως τα παιδιά δεν μπορούν να καταλάβουν μόνο με λόγια το τί είναι πόλεμος. Με τις φωτογραφίες, όμως, του Κ. Μπαλάφα πιστεύω πως πολλοί μαθητές ένιωσαν κάτι παραπάνω από συγκίνηση. Βλέποντας εγώ αυτές τις φωτογραφίες κατάλαβα πως τελικά δίνουμε μεγαλύτερη σημασία σε μικροπράγματα, ενώ εκεί έξω συμβαίνουν πολύ χειρότερα. Δεν μπορώ να ξεχωρίσω κάποια φωτογραφία, δεν μπορώ να πω πως κάποια με άγγιξε λιγότερο ή περισσότερο. Ήταν όλες υπέροχες! (Αμ. Λ., Α4)
[…] Παρατηρώντας την έκθεση κατέληξα στο συμπέρασμα πως αυτός ο άνθρωπος ξεχώριζε από κάθε άλλον φωτογράφο. Το χαρακτηριστικό γκρι χρώμα σε συνδυασμό με τα μελαγχολικά και γεμάτα συναισθήματα πρόσωπα που απεικονίζονται με βομβάρδιζε με συναισθήματα που ίσως κάποιο παιδί στην ηλικία μου να μην τα είχε αντιμετωπίσει ξανά. Αναμφισβήτητα, λοιπόν, η εμπειρία αυτή από την επίσκεψή μου στη φωτογραφική έκθεση του Κ. Μπαλάφα ήταν μοναδική. Το ύφος και η αγάπη που έδινε στις φωτογραφίες του θα μου μείνει αξέχαστη. (Μ. Κ., Β2)
Σχετικά με τη φωτογραφική έκθεση του Κ. Μπαλάφα που παρακολουθήσαμε, διαπίστωσα την αγάπη που είχε ο ίδιος για τη φωτογραφία και για τους ανθρώπους που απαθανάτιζε. Αρχικά μέσα από τις φωτογραφίες αποτύπωσε την φτώχεια που μάστιζε τους Ηπειρώτες εκείνη την εποχή. Αυτό που μου έκανε περισσότερο εντύπωση, όμως, ήταν ότι σεβάστηκε τον πόνο, τη θλίψη και τα βάσανα που υπέστησαν οι ηλικιωμένοι, οι νέοι και τα παιδιά. Τέλος ρίσκαρε τη ζωή του, για να διασώσει σπάνια στιγμιότυπα της Αντίστασης. (Κ. Κ., Β2)
Έγραφε κάποτε ο μεγάλος Ελύτης: «Μνήμη του λαού μου σε λένε Πίνδο και σε λένε Άθω». Ένα ταξίδι στις βουνοκορφές του Ελληνισμού ήταν αυτή η έκθεση φωτογραφίας του Κ. Μπαλάφα που μας δίδαξε τη σημασία της ομορφιάς. Μιας άλλης όμως ομορφιάς, απομακρυσμένης από ανθισμένα χρυσάνθεμα και κινούμενες βαρκούλες, που δεν εξηγείται αλλά νιώθεται, βιώνεται, ηγείται. Εξαίρει στις φωτογραφίες του την αγάπη της μάνας, απαθανατίζει τον πόνο του θανάτου, τον αγώνα για επιβίωση και ελευθερία. Η έκθεσή του, ένα ταξίδι πατριδογνωσίας, μας έκανε να νιώσουμε ότι «είμαστε Έλληνες οργανικά, ψυχολογικά, αισθητικά, ακατανίκητα»! (Κ. Κ., Β2)
Η έκθεση αυτή φωτογραφίας προβάλλει μια εποχή που εμείς δε τη ζήσαμε, έχουμε ακούσει ωστόσο ιστορίες για τις πράξεις των κατακτητών και των ανταρτών. Μέσω των εικόνων καταλαβαίνουμε ότι όσα έχουμε ακούσει είναι αλήθεια. Κάποιες φωτογραφίες μπορεί να σου δώσουν την αίσθηση ότι είναι ζωντανές και ότι βρίσκεσαι εσύ ο ίδιος τη συγκεκριμένη στιγμή εκεί. Οι φωτογραφίες αυτές σε κάνουν να αισθάνεσαι έντονη συγκίνηση ή ακόμα και των πόνο των ανθρώπων που απαθανατίζονται. Η έκθεση του Κ. Μπαλάφα ήταν πάρα πολύ όμορφη, γιατί είχε φωτογραφίες που αποτελούν στολίδι για τους αγώνες μιας εποχής που έχει βέβαια περάσει, μπορούμε ωστόσο μέσω των εικόνων να την γνωρίσουμε κι εμείς. (Αν. Λ., Γ1 τμήμα Ανθρωπιστικών Σπουδών)
[…] Μέσω τέτοιων πρωτοβουλιών, από ανθρώπους του πνεύματος, οι οποίοι μπορούν να αποτελέσουν και πρότυπα για τους νέους, μαθαίνουμε την Ιστορία μας. Η συγκεκριμένη έκθεση αποτελεί κυριολεκτικά ένα μάθημα Ιστορίας. Κάθε Έλληνας μπροστά σε τέτοιες φωτογραφίες νιώθει δέος, ανατριχιάζει, ατενίζει με μεγαλύτερη ελπίδα το μέλλον, καθώς γεμίζει με πάθος για τη ζωή μόνο αντικρίζοντας τα μάτια όσων φωτογραφίστηκαν από τον Κ. Μπαλάφα. Καταλαβαίνει πως η Ελλάδα, οι Έλληνες στάθηκαν όρθιοι σε εποχές πάρα πολύ δύσκολες, σε περιστάσεις που τους έφτασαν κοντά στην απόλυτη εξαθλίωση. Δυστυχώς, ή μάλλον ευτυχώς, οι λέξεις είναι πάρα πολύ φτωχές και ουσιαστικά αδυνατούν να περιγράψουν τα συναισθήματα που γεννούν τέτοιες φωτογραφίες. Το μόνο που χρειάζεται να πούμε είναι ένα ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ στον Κώστα Μπαλάφα. (Ρ. Μ., Γ1 τμήμα Ανθρωπιστικών Σπουδών)